De elf samenwerkende hulporganisaties achter Giro555 verwachten 7 miljoen vluchtelingen uit Oekraïne. Een deel daarvan reist naar Nederland. “Misschien willen zij straks wel graag terug naar huis,” vertelt Ardi van Wiechen, pedagogisch specialist bij Partou. “Maar als je huis verwoest is, waar ga je dan naartoe? Hoe bouw je je leven weer op? En hoe geef je je kinderen een toekomst? De verwachting is dat ze wel een tijdje zullen blijven. Wij doen er alles aan om deze kinderen zo goed mogelijk op te vangen en tot rust te laten komen. Zodat ze weer met plezier kunnen spelen.”
Extra uren maken
“Iedereen wil iets doen. En wij kunnen echt het verschil maken voor deze kinderen. Wij hebben de expertise in huis en middelen om te investeren in specifieke kennis en coaching,” zegt Ardi. “Overal in Nederland hebben wij kinderdagverblijven. Het is wel moeilijk plannen, omdat we nog niet weten om hoeveel kinderen het gaat en in welke plaatsen. Bovendien zijn goede pedagogisch medewerkers vandaag de dag schaars. Maar net als tijdens de noodopvang in de begintijd van corona, hebben we veel medewerkers die willen bijspringen en extra uren maken om deze kinderen te helpen. Dat is toch hartverwarmend.”
De vluchtelingen uit Oekraïne zijn kwetsbaar. Ze spreken geen Nederlands en hebben misschien traumatische gebeurtenissen meegemaakt. “Het kan heel goed dat zij stressverschijnselen hebben of specifiek gedrag vertonen,” vertelt Ardi. “Zoals aanhankelijkheid, extreme angsten voor geluiden of situaties, scheidingsangst en regressie - terugkeren naar een eerdere fase van de levensontwikkeling. Dit zijn normale reacties op een ongezonde situatie. Ieder kind reageert daar anders op. Onze medewerkers bereiden we daarop voor.”
Ballon boven hun hoofd
We schakelden GZ-psycholoog Tessa Reedijk in om zo’n zestig managers en coaches bij te praten over (oorlogs)trauma’s bij jonge kinderen. “Je moet je voorstellen dat deze kinderen continu een ballon boven hun hoofd houden, die plotseling kan knallen. Probeer dan maar eens te ontspannen.” De opgefriste theoretische kennis en aansprekende praktijkvoorbeelden nemen de managers en coaches mee naar de werkvloer, om daar te kunnen ondersteunen waar het nodig is.
Ontspannen
Daarnaast deelde Ardi relevante informatie voor de pedagogisch medewerkers en coaches. “Het klinkt misschien vreemd, maar deze uitdaging is niet nieuw,” vertelt ze. “Gevluchte kinderen hebben hetzelfde nodig als andere kinderen in een stress-situatie: structuur, veiligheid, voorspelbaarheid en rust, zodat ze kunnen ontspannen en vertrouwen terugkrijgen.”
Praten over oorlog met kinderen
Of er nu wel of niet kinderen uit Oekraïne op de groep komen, de beelden op tv en de gesprekken van volwassenen kunnen ook voor Nederlandse kinderen beangstigend zijn. Wat een kind precies begrijpt, hangt af van zijn leeftijd en ontwikkelingsfase. Het ene kind wil erover praten en het andere juist niet. Ardi: “Als kinderen vragen stellen, kijk dan goed naar de behoefte van het kind. Het is belangrijk om te begrijpen waar de vraag vandaan komt. Wil hij gerustgesteld worden of de situatie beter begrijpen? Met een gesprek kun je de dingen wat nuanceren, relativeren en toelichten. Geef dus context, maar sluit altijd af met een geruststelling. Na afloop even buiten spelen, is ook fijn na zo’n gesprek.”
5 vragen aan … GZ-psycholoog Tessa Reedijk
Wat is een oorlogstrauma eigenlijk?
Als een kind langere tijd in een stressvolle, dreigende situatie zit, kán dat een trauma veroorzaken. Vooral als het kind of bijvoorbeeld een ouder in levensgevaar was, zoals in een oorlogssituatie of bij huiselijk geweld. Dat is dan zo overweldigend dat het kind angst, hulpeloosheid of onmacht blijft voelen, ook als de directe dreiging voorbij is. Maar niet elk kind zal getraumatiseerd raken. Allerlei factoren samen - van het kind zelf en van de situatie – bepalen wat bij wie welk effect heeft. Een oorlog en vlucht moet je zien als een chronische stress-situatie. Je stress-systeem is dan continu geactiveerd en heeft geen tijd om tot rust te komen.
Wat doet een trauma met jonge kinderen?
In boeken en films zie je vaak dat kinderen nachtmerries krijgen. Dat kan, maar er gebeurt vaak meer. Afhankelijk van het type trauma en de situatie waarin het kind opgroeit, kun je denken aan continue spanning, behoefte aan controle, de emotieregulatie lukt niet goed, er is een verstoord zelfbeeld of ze hebben moeite met contact en hechting. Kijk, mensen worden geboren met een heel naïef wereldbeeld: iedereen is goed. Dat stellen kinderen later bij, beetje bij beetje. Maar het wereldbeeld van de kinderen die vluchtten uit Oekraïne is vaak in één klap veranderd. Ze hebben dan soms helemaal geen vertrouwen meer in anderen, of in de wereld, en moeten dat stap voor stap weer opbouwen.
Hoe kan kinderopvang helpen?
Waar deze kinderen behoefte aan hebben, is voorspelbaarheid en controle. Dat geldt eigenlijk voor alle kinderen in een stressvolle situatie, ongeacht de oorzaak. De veiligheid en structuur van de kinderopvang kan dus enorm helpen om tot rust te komen. Dat is ontzettend belangrijk, want therapie gaat pas helpen als de stress voorbij is. Pedagogisch medewerkers die de juiste signalen herkennen en kennis hebben van de hersenen kunnen de kinderen traumasensitief benaderen.
Traumasensitief werken?
Ja, gedrag kun je zien als een soort ijsberg, waarvan alleen het topje zichtbaar is. Daaronder zit vaak een vraag of een behoefte. En ook spanning, trauma’s, ideeën over jezelf en de wereld. Traumasensitief werken is eigenlijk kijken hoe die berg er onder water uit ziet en daarop reageren. Daarvoor heb je kennis en begrip nodig.
Als ouders of kinderen onder hoge spanning staan, staat hun verstand soms uit. Een gesprek is pas mogelijk als er vertrouwen, veiligheid en rust is. Het ijzer smeden als het koud is, noem ik dat. Pas als de spanning gedaald is, is het mogelijk om terug te keren naar het zogenaamde mensenbrein, je gezond verstand.
Het is dus belangrijk dat pedagogisch medewerkers gedrag herkennen dat op een trauma kan wijzen en dat ze begrijpen wat de invloed van trauma is op de ontwikkeling van kinderen. Met hun reactie kunnen zij kinderen helpen om controle te krijgen over hun gevoelens, gedachten en gedrag.
Vergeet ook niet wat de opvang van getraumatiseerde kinderen doet met de andere kinderen op de groep en met jezelf. Het is echt een goed idee om daar met elkaar over te praten.
Zei je nou mensenbrein?
Ja, misschien heb je ook wel eens gehoord van ons reptielenbrein? In de psychologie kennen we er drie. Het mensenbrein, je gezond verstand dus. Het zoogdierenbrein, dat is je instinct en zorgt ervoor dat je bij gevaar vlucht, vecht of bevriest. En het reptielenbrein, dat is een soort spaarstand, de shocktoestand die je ziet bij mensen die bijvoorbeeld levensgevaarlijk gewond zijn. Wie zijn zoogdieren- of reptielenbrein te vaak moet gebruiken, heeft soms een soort alarmknop in zijn brein die niet meer zo goed is afgesteld. Ook in veilige situaties reageert hij dan soms nog instinctief, of hij voelt juist te weinig stress of spanning bij onveiligheid.
Als je een kind uit Oekraïne opvangt …
Zorg dan voor emotionele veiligheid en structuur. Betrek ook de ouder, die weet waarschijnlijk helemaal niet hoe alles hier werkt. Met praatplaten en dagritmekaarten kan je – ook als je elkaar niet kunt verstaan – laten zien hoe de dag eruit ziet. Voor het kind is een maatje fijn, dat geeft focus. Heb geduld en begrip, ondersteun bij stressregulatie en leer ze spelen. Beperk speelgoed, prikkel de fantasie, beweeg lekker veel en zorg voor diepe ontspanning, bijvoorbeeld met muziek. En tot slot, zorg ook met geduld en begrip voor jezelf.
Tip van Tessa: wil je hier meer over weten, zoek dan op de ‘Window of tolerance’ of de ‘Piramide van Maslov’.
In actie voor Oekraïne
De verhalen en beelden van de oorlog raken ons diep. Mensen voelen zich boos, verdrietig, machteloos. We kunnen ons moeilijk voorstellen hoe het leven is in Kiev of Marioepel, maar willen graag iets doen voor de mensen daar. De teller van de actie van Giro555 is de 160 miljoen Euro inmiddels gepasseerd. Partou doneerde €2,50 per medewerker aan Giro555 en maakte met haar leveranciers pakketten voor vluchtelingen met jonge kinderen in Nederlandse vakantieparken, met verzorgingsproducten, luiers, flesjes en speelgoed.